Zarys historyczny

Pierwsze ślady pobytu człowieka na terenie gminy Mielnik pochodzą z okresu neolitu. Ówczesne „złoto” tamtej epoki, krzemień, znajdujący się w kredzie przyciągnął tu ludzi. Stałe osadnictwo datowane jest na XI – XII wiek. Gród mielnicki powstał być może w 1038r. podczas wyprawy Wielkiego Księcia Kijowskiego Jarosława przeciw Jaćwingom. W tym okresie był to teren rywalizacji pomiędzy książętami polskimi a ruskimi. Po raz pierwszy nazwa Mielnik /Mielnica/ pojawia się w Latopisie Ipatijewskim w roku 1240, gdy Tatarzy zniszczyli gród mielnicki i po raz drugi w roku 1260 gdzie przed ikoną Spasa Izbawnika /Chrystusa Zbawiciela i Odkupiciela/ modlił się ruski książę halicko-włodzimierski Daniło.

W czasie zwierzchności książąt mazowieckich w 1440r. od Bolesława IV Mazowieckiego Mielnik otrzymuje prawa miejskie chełmińskie. Pierwsza wzmianka o istnieniu zamku mielnickiego z 1379r. pochodzi z relacji kronikarza krzyżackiego Wiganda z Marburga. Okres świetności Mielnika przypada na czasy panowania Jagiellonów. W 1486r. na zamku mielnickim przebywał Kazimierz Jagiellończyk. W 1501r. oczekiwał tu na koronę polską Aleksander. Pobyt Aleksandra okazał się bardzo ważny dla miasta. Jako jedno z pierwszych miast podlaskich Mielnik w 1501r. otrzymał prawa miejskie magdeburskie. Tu zostają podpisane dwa ważne dokumenty unia mielnicka i przywilej mielnicki. Aleksander na zamku mielnickim przebywał także w latach 1503 i 1504.

Ponownie oczekuje tu w 1505r. na koronę Zygmunt zwany później Starym. W tymże roku zostaje zwołany tu sejm litewski. Pobyty monarchów stawiały Mielnik w pierwszym rzędzie miast litewskich. W 1569r. Mielnik wraz z województwem podlaskim zostaje wcielony do Korony Polskiej. Wzmianka o Mielniku została umieszczona w pracy Włocha Aleksandra Gwagnina wydanej drukiem w 1578r. „Sarmatia Europeae despiripto”.

Kres świetności miasta przypada na połowę XVII wieku, gdy województwo podlaskie znalazło się w strefie walk i przemarszów wojsk. W 1656r Mielnik niszczą Szwedzi a w 1657 wojska siedmiogrodzkie Jerzego II Rakoczego oraz wyprawy wojsk moskiewskich. Zniszczeń dokonanych przez wojska szwedzkie, siedmiogrodzkie dopełniały marsze zbuntowanych wojsk koronnych i litewskich, które w latach 1662 i 1663 nie otrzymały wynagrodzenia i grabiły mienie mieszczan mielnickich. Dodatkowe żniwo zebrały zarazy panujące w latach 1653-1661. Ludność Mielnika zmniejsza się z około 1500 osób z połowy XVI wieku do 480 w 1662 roku a 97 w 1717r.

Pod koniec XVIII wieku następuje ożywienie gospodarcze dzięki odkrywkowej eksploatacji kredy. Mielnik staje się jednym z najważniejszych ośrodków wapienniczych na Podlasiu, chociaż w samej miejscowości nie powstało wiele budynków murowanych. W 1934r. na wniosek mieszkańców Mielnik zostaje pozbawiony praw miejskich. W czasie II wojny światowej rzeka Bug stanowi granicę pomiędzy III Rzeszą a Związkiem Radzieckim. Mielnik zostaje wysiedlony przez władzę radziecką i przeniesiony na Grabowiec i Poręby. Obecnie Mielnik jest wsią liczącą niespełna 900 mieszkańców.

Niemirów

Pierwotna nazwa miejscowości to Niwice. Pierwsze wzmianki pisane o wsi pochodzą 1495r. W 1548 r. Zygmunt August nadał tę wieś Stanisławowi Niemirze, którego wnuk Stanisław uzyskał dla niej w 1616r. prawa miejskie. Według spisu z 1775r. znajdowało się tu 19 domów miejskich i 64 włościańskich, gospoda, ośrodek zdrowia. Chcąc dźwignąć miejscowość ówczesny dziedzic Michał Czartoryski wyjednał u Stanisława Augusta w 1774r. przywilej na wprowadzenie targów we wtorki i piątki, jarmarków zaś w Zielone Świątki i nazajutrz po Trzech Królach.

Po trzecim rozbiorze Polski w pobliżu Niemiarowa zbiegały się granice trzech zaborców. Od 1795r. do 1807r. miasto pełniło funkcję komory celnej na granicy zaborów pruskiego i rosyjskiego. W czasie powstania styczniowego w okolicach wsi przeprawiały się przez Bug oddziały Rogińskiego i Czarkowskiego, zmierzające spod Białej Podlaskiej w kierunku Siemiatycz. Mimo ciągłego ostrzału ich przez carską artylerię oddziały wzięły jednak udział w jednej z największych bitew na Podlasiu w dniach 5-6 lutego 1863r. W okresie II wojny światowej znajdował się tu punkt przerzutowy AK prowadzący na Podlasie. Zniszczone w czasie II wojny światowej miasto utraciło swoje prawa w 1944r.[3]

Tokary

Nazwa wsi wywodzi się od licznie rozrodzonej drobnej szlachty Tokarewskich, którzy byli pierwszymi właścicielami. Pierwsza wzmianka o Tokarach pochodzi z połowy XV w., kiedy Wielki Książę Litewski Kazimierz Jagiellończyk uczynił nadanie Olechnowiczwi w zamian za jego ojcowiznę na terenie powiatu brzeskiego.

Tokary nie stanowiły zwartej wioski, lecz kilka blisko siebie położonych osad. W XVI w. występuje w tym samym czasie kilku właścicieli Tokar. Jakąś część posiadał Stanisław Krupicki, do którego należało także sąsiednie Welenowo (Wilanowo). W 1567r. syn Krupickiego – Jan stawił w chorągwi brzeskiej siedem koni, między innymi z Tokar i Welanowa.

Jeszcze w XIX w. nie była to zwarta wieś skoro inwentarz kościoła sporządzony w 1849r. odnotowuje dwór w Welenowie i wieś tej nazwy oraz „z lewej strony kościoła okolica Tokary w ruskiej zasiedlona pozycji ma rozciągłość trzy wiorsty.” Dobra Tokary leżały na obszarze litewskiego województwa brzeskiego, po III rozbiorze Rzeczypospolitej zostały włączone do Rosji. Wieś Tokary po II wojnie światowej została podzielona granicą polsko – radziecką. Większa część Tokar pozostała po stronie białoruskiej.[4]

Radziwiłłówka

Powstała przed rokiem 1551. Pierwotna nazwa wsi – Radziłówka. Została ona osadzona na 33 włókach gruntu podłego przy północnej granicy Mielnika. W 1620r. w jej pobliżu starosta mielnicki Wojciech Niemira założył folwark starościński Rasztowiec.[5] Po powstaniu styczniowym nazwa wsi została zmieniona na Aleksadrowka. W latach 1940 – 41 we wsi istniał 10 „uczastok, drobiłka” do rozkruszania kamieni, wykorzystywanych do budowy schronów Linii Mołotowa, Punktu Oporu Moszczona Królewska.[6]

Wajków

Jedna z najstarszych wsi w Ziemi Mielnickiej założona przed rokiem 1420 na surowym korzeniu na prawie magdeburskim, w którą została uposażona jako własność proboszcza mielnickiego. Książę Witold nadał też parafii rzymsko-katolickiej grunt zwany Ostrą Łąką znajdujący się w pobliżu Osłowa. Proboszczowi nadał też młyn wajkowski.[7]

Osłowo

Źródła pisane o wsi pochodzą z 1513 r. gdy został wybudowany dwór mieszczanina mielnickiego Mikołaja Rychlika, pierwszego wójta mielnickiego. Aleksander Jagiellończyk uposażył wójtostwo w trzy wolne od opłat włóki w pobliżu gruntów Osłowa. Dodatkowo wójt otrzymał także wolny od opłat młyn nad rzeką Mętną, karczmy w mieście wolne od płacenia kapszczyzny, wolną od opłat jatkę i prawo jej wydzierżawiania. Aleksander zaznaczył, że wójtostwo nadane Rychlikowi może być przez niego trzymane i dziedziedziczone, ale także wydzierżawione, zamienione lub sprzedane.[8]

Moszczona Królewska

Wieś założona w 1540 r. jako dawna osada bojarów putnych zamku mielnickiego, której nazwa pochodzi od „moszczenia”, czyli wyścielania drogi, ulicy materiałem twardym. Drugi człon nazwy świadczy, że wieś ta wchodziła dawniej w skład królewszczyzny.[9] Na północnych wzgórzach za wsią na morenowych wzgórzach znajdują się radzieckie schrony z 1941 r. 67 Brzeskiego Rejonu Umocnionego, Siemiatyckiego Węzła Batalionowego, Punktu Oporu Moszczona Królewska.[10]

Maćkowicze, Stankowicze, Olchowicze, Oksiutycze, Homoty, Pawłowicze

Prawdopodobnie w początkach XVII wieku starosta mielnicki osadził nad rzeką Moszczoną młynarzy nadając im sześć włók. Młynarzy tych notuje po raz pierwszy inwentarz z 1616 roku: Mackowic, Łapkowic, Kudzielicz, Wawrzyn Homoty, Matys Pawłowicz. Ich imionami nazwane zostały dzierżawione przez nich młyny wodne, przy których powstały tak samo nazwane wsie.[11]